چند توصیه مهم برای پیشگیری از اختلالات تغذیه ای دانش آموزان - مجله یافان

80 درصد بیماری های قلبی ـ عروقی، 90 درصد دیابت نوع دو و 30 تا40 درصد سرطان ها به وسیله اصلاح سبک زندگی و رعایت تغذیه سالم قابل پیشگیری است. تغذیه سالم تغذیه ای است که کافی، متنوع و متعادل باشد. مواد غذایی آن از مواد اولیه سالم تهیه شوند و عاری از مواد زیان بخش و مضر باشند.

یکی از بیماری هایی که در جهانی امروز با سرعت بسیاری رو به رجحان گذارده و طیف وسیعی از جامعه را گرفتار نموده است، چاقی و افزایش وزن است. در بیشتر کشورهای جهان تعداد افراد چاق و دارای اضافه وزن از تعداد افراد با وزن طبیعی بالاتر رفته و بیشتر مردم با این بیماری دست و پنجه نرم می نمایند. البته علت نیز واضح است و در دو عامل خلاصه می گردد: مصرف بیش از احتیاج مواد غذایی؛ کاهش روزافزون فعالیت بدنی.

اما آنچه بیماری چاقی را مضاعف نموده و از افزایش بیش از پیش شیوع آن در آینده نشان دارد، ابتلای روزافزون بچه ها به این بیماری است. امروزه متأسفانه شاهدیم تعداد بچه ها چاق در بیشتر کشورهای جهان و از جمله در کشور ما به مراتب بیشتر از سال های قبل شده و طبیعی است این بچه ها با مخاطرات بیشتری در رابطه با سلامت خود در دوران کودکی و نیز در بزرگ سالی روبه رو خواهند بود.

پس ما به عنوان متولیان آموزش بچه ها و نوجوانان وظیفه داریم به آن ها بیاموزیم که تغذیه بخشی از سلامت است که توجه و تمرکزش معطوف به گزینش غذاهای حاوی مواد مغذی و سالم، مطالعه برچسب های غذایی، مصرف غذا بر اساس میزان توصیه شده در هرم غذایی، برنامه ریزی برای تغذیه سالم به منظور کاهش خطر ابتلا به بیماری ها، حفظ و ارتقای عادت های غذایی سالم، رعایت راهنماهای غذایی در خانه و رستوران، خودمراقبتی در برابر بیماری های ناشی از مصرف مواد غذایی ناسالم و نامناسب، حفظ وزن ایده آل و شرایط بدنی مطلوب و کسب مهارت های لازم برای پیشگیری از اختلالات تغذیه ای است.

براساس این گزارش که به وسیله اعظم گودرزی، مدیرکل دفتر سلامت وزارت آموزش و پرورش نگارش و در مجله رشد معلم (دوره 41، شماره 1، مهر 1401) به چاپ رسیده است، در ادامه توصیه هایی به والدین، معلمان و دانش آموزان ارائه شده است:

غذاهایی را انتخاب کنید که حاوی مواد مغذی باشند

غذا از مواد غذایی تشکیل یافته است. منظور از مواد غذایی موادی است که ضمن شرکت در فعل و انفعالات بدن، به رشد و ترمیم سلول ها یاری می نمایند و انرژی لازم را برای فعالیت های روزانه فراهم می آورند. شش گروه عمده مواد غذایی عبارت اند از: پروتئین ها، کربوهیدرات ها، چربی ها، ویتامین ها، مواد معدنی و آب که هیچ غذایی تمام مواد مغذی مورد احتیاج برای حفظ سلامت بدن را در بر ندارد. میزان انرژی حاصل از هر غذا با واحدی به نام کالری میزان گیری می گردد. کالری واحد میزان گیری انرژی است؛ همان انرژی که با مصرف مواد غذایی در بدن ایجاد می گردد. کالری در واقع محصول سوختن پروتئین ها، کربوهیدرات ها و چربی ها در بدن ماست. مواد مغذی مهمی که انرژی یا کالری ایجاد می نمایند، تحت عنوان درشت مغذی ها شناخته می شوند.

وجود ویتامین ها، مواد معدنی و آب برای عملکرد بدن لازم است. بیشتر افراد برای حفظ سلامت خود باید مصرف کربوهیدرات های پیچیده شامل غلات، سیب، کنگر فرنگی، مارچوبه، موز، حبوبات، کلم بروکلی، نان و برنج قهوه ای، گندم سیاه و نان گندم سیاه، کلم، هویج، گل کلم، ذرت، نخود، کرفس، زردآلوی خشک، میوه ها، آجیل، و بلغور جوی دوسر را افزایش دهند و از مصرف پروتئین، کربوهیدرات های ساده مانند نوشابه، شیرینی، غلات صبحانه، افشرده (کنسانتره) آب میوه و کوکی های بسته بندی و چربی بکاهند. ریشه بیشتر بیماری های تغذیه ای ازدیاد کالری مصرفی متعاقب افراط در مصرف چربی هاست. ضمن اینکه مصرف یا جذب ناکافی ویتامین ها، مواد معدنی و آب نیز بر شرایط سلامت بدن تأثیر منفی می گذارد.

برچسب مواد غذایی را مطالعه کنید

برچسب مواد غذایی به افراد یاری می نماید هنگام خرید مواد غذایی انتخاب های سالمی داشته باشند. در برچسب همه مواد غذایی اطلاعات سودمندی درباره محتویات و میزان کالری هر خوراکی ذکر شده است. برچسب مواد غذایی باید حاوی اطلاعات زیر باشد:

- نام محصول غذایی

- حجم یا وزن دقیق محصول غذایی

- نام و نشانی کارخانه های تولیدنماینده، توزیع نماینده و بسته بندی محصول غذایی

- مواد مغذی موجود در محصول غذایی

- میزان هر یک از مواد مغذی موجود در محصول غذایی

از رژیمی پیروی کنید که احتمال ابتلا به بیماری ها را کاهش دهد

رژیم غذایی بر شرایط سلامت افراد (چه در حال، چه در آینده) تأثیر می گذارد. رشد و تکامل مطلوب مستلزم پیروی از برنامه غذایی سالم است. برنامه غذایی سالم می تواند انرژی لازم برای فعالیت های روزانه را فراهم کند. بچه ها و نوجوانانی که چنین برنامه ای دارند، کمتر در معرض ابتلا به بیماری ها قرار می گیرند. برنامه غذایی سالم می تواند احتمال ابتلا به سرطان، بیماری های قلبی عروقی، دیابت، فشار خون و پوکی استخوان را کاهش دهد.

خودتان را به تغذیه سالم عادت دهید

برای کسب، حفظ و ارتقای عادت های مرتبط با تغذیه سالم باید به مواد غذایی مصرفی مان شناخت پیدا کنیم، باید در وعده های صبحانه، ناهار و شام برنامه غذایی منظمی داشته باشیم. باید بفهمیم علت غذا خوردنمان گرسنگی است یا چیزهای دیگر. باید بدانیم غذایی که می خوریم به نفع سلامتمان است یا به ضرر آن. به عنوان مثال، فردی را تصور کنید که بعد از صرف وعده شام، در حالی که با دوستانش مشغول گپ و گفت است، به طور تفریحی، با دوستان خودش چند تکه پیتزا می خورد، صرفاً به این علت که در کنار آن ها نشسته و می خواهد همراهشان باشد.

طبیعی است این علت نمی تواند از منظر سلامت منطقی و قابل قبول به حساب آید. غذاخوردن راهی برای غلبه بر احساس طردشدگی، افسردگی، بی حوصلگی، اضطراب و تنهایی نیست. چنین روینمودهایی به غذاخوردن، می تواند به بروز اختلالات تغذیه ای منجر گردد.

از خودتان در مقابل بیماری های ناشی از مواد غذایی نامناسب مراقبت کنید

منظور از بیماری های ناشی از غذا بیماری هایی هستند که در پی خوردن یا آشامیدن مواد غذایی آلوده به عوامل بیماری زا (پاتوژن ها) به وجود می آیند. عوامل بیماری زا انواع متنوعی دارند؛ از جمله باکتری ها، ویروس ها و انگل ها. عوامل بیماری زا می توانند سبب آلودگی مواد غذایی و آشامیدنی شوند. علاوه بر این، مواد شیمیایی سمی و داروهای سمی نیز جزو علل بیماری های ناشی از غذا به حساب می آیند. در نتیجه، لیست متنوعی از بیماری های ناشی از غذا وجود دارند.

تا به امروز بیش از 250 نوع از این بیماری ها معین، تعریف و طبقه بندی شده اند. عمده ترین مواد غذایی که منجر به بروز بیماری ها می شوند، عبارتند از: مرغ، سبزی های برگ دار، میوه و آجیل. البته بیشتر بیماری های ناشی از آلودگی غذایی خفیف اند و تنها یک یا دو روز به شکل علامت دار باقی می مانند، اما بعضی موارد نیز جدی ترند و مدت بیشتری طول می کشند. این موارد به طور عمده در بچه ها، سالمندان و بیمارانی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند، دیده می شوند.

وزن و شرایط بدنی خود را در شرایط مطلوب حفظ کنید

وزن مناسب آن است که به فرد یاری کند سلامت خود را حفظ کند. متخصصان تغذیه می توانند به شما یاری نمایند وزن مطلوب خود را تشخیص بدهید و برای دستیابی به آن برنامه ریزی کنید. عواملی که در مشخص وزن مطلوب نقش دارند، عبارت اند از: سن، قد، جنس، جثه، میزان سوخت وساز پایه بدن، حجم عضله و میزان فعالیت بدنی. متخصص تغذیه معمـولاً از هر فردی سن، قد و وزن را می پرسد و سپس عوامل دیگر را ارزیابی می نماید تا بتواند وزن مطلوب فرد را به او پیشنهاد دهد. منظور از شرایط بدنی نیز برایند وزن و ساختار استخوان بندی فرد است که در اصطلاح عامیانه از آن با عنوان جثه یاد می گردد. جثه هر فرد ممکن است کوچک، میانه یا بزرگ باشد.

فردی که میزان دور مچ او زیر 12.25 سانتی متر باشد، کوچک جثه تلقی می گردد. فردی که میزان دور مچ او بین 12.25 و 15.7 سانتی متر باشد، میانه جثه است و فردی که دور مچ او بیشتر از 15.7 سانتی متر باشد، بزرگ جثه است. منظور از سوخت وساز پایه بدن، میزان کالری هایی است که بدن در شرایط استراحت می سوزاند. از آنجا که غده تیروئید در تنظیم سوخت وساز بدن نقش مهمی دارد، تشخیص کارکرد درست تیروئید در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. برای تشخیص چگونگی کارکرد غده تیروئید و مشخص سطح سوخت وساز (متابولیسم) بدن آزمایش های ساده ای وجود دارند. البته این پزشک است که تشخیص می دهد انجام چنین آزمایش هایی ضرورت دارد یا نه. به طور طبیعی افزایش سطح فعالیت های بدنی به افزایش میزان سوخت وساز پایه منجر می گردد.

در جهانی کنونی، سلامت و سبک زندگی افراد به صورتی تنگاتنگ به یکدیگر وابسته اند. تغییر در شیوه زندگی، به ویژه بهبود عادت غذایی، به معلمان توصیه می گردد. افزایش آگاهی معلمان و انتقال اطلاعات آن ها به دانش آموزان از برنامه های مداخله ای سلامت عمومی برای کاهش اضافه وزن و چاقی در بچه ها و نوجوانان محسوب می شوند.

منبع: ایسنا