بزرگ ترین غار دست ساز دنیا در ایران - مجله یافان

به گزارش مجله یافان، نکته جالب اینجاست که بزرگ ترین غار دست ساز ایران و جهان در جهرم، نزدیکی های شیراز، قرار داد. البته این غار بزرگ، با 12 ورودی و 20 هزار متر مربع مساحت، هنوز آن قدر معروف نشده که بازتماشاماینده های زیادی داشته باشد. این غار، در دل کوه کنده شده و آن قدر بزرگ است که همین جوری نمی توانید تا انتهای آن جلو بروید؛ باید حتما یک وسیله روشنایی به همراه داشته باشید. سازمان میراث فرهنگی در سال گذشته، کارهایی انجام داده تا کمی به شکل و شمایل این غار رسیدگی گردد و بازتماشامایندگان بیشتر جذبش شوند. با ما به گذشته این غار شگفت انگیز سفر کنید تا رازهای بیشتری درباره آن کشف کنید.

آنهایی که روزی، روزگاری سنگ های خوش بر و روی غار سنگ شکنان جهرم را می نمایدند و جابه جا می کردند تا نما و کف خانه هایشان را با آن تزئین نمایند، شاید خودشان هم نمی دانستند که با این کارشان کم کم بزرگ ترین غار دست ساز جهان را می ساختند. حالا بزرگ ترین غار دست ساز جهان، در جنوب غربی جهرم، در نزدیکی های شیراز، منتظر است تا شاید زمانی، میراث فرهنگی توجهی به آن بکند و گردشگرانی از سراسر ایران و جهان، برای تماشاش بیایند. البته تازگی ها، کارهایی صورت گرفته است اما نه آن قدری که بتواند جاذبه ای ایجاد بکند.

برای تماشا این غار بزرگ، لازم نیست زیاد از شهر دور شوید؛ دقیقا چسبیده به جهرم، می توانید آن را پیدا کنید. خود جهرمی ها، به آن غار سنگ اشکنان هم می گویند و حتی گروهی از مردم این شهر که کار و بارشان سنگ شکنی و فروش سنگ های کنده شده از این غار بوده، به نام خانوادگی سنگ شکن معروف شده اند.

شما در حال تماشای بزرگترین غار دست جهان هستید که نمونه اش را هیچ کجای دیگر نمی توانید پیدا کنید

شغل کوهی

شهر را که تمام می کنید، وارد رشته کوه هایی در جنوب جهرم می شوید. در میان دو کوه، چشم تان به غاری می افتد که چند تا ورودی دارد. ورودی ها، کنار هم قرار گرفته و با ستون هایی از هم جدا شده اند. بازتماشامایندگان خوش ذوق، حتی یادشان نرفته که پشت یکی از این ستون ها، یادگاری بنویسند.

جعفر فروتن، از قدیمی های جهرم را پیدا می کنیم تا برایمان شرح بدهد که اینجا چه اتفاقی افتاده. فروتن، نایب رئیس هیات مدیره کانون جهاندیدگان این شهر هم هست و موهای صورت و سرش، رنگ سفیدی گرفته. ظاهری آرام دارد و شمرده شمرده حرف می زند؛ درست مثل آقامعلم ها. فراموش کردیم بنویسیم که بازنشسته آموزش و پرورش هم بوده و از بچگی، در همین جهرم زندگی نموده و در همین جا، بازنشسته شده.

غار سنگ شکنان، 12 ورودی دارد. می گویند چون یک رگه سنگ خوش ساخت در میان لایه های دیگر این کوه وجود داشته و البته کندن و جدا کردنش هم راحت بوده، سنگ شکنان جهرم آغاز به بریدن و بیرون کشیدن قطعه های بزرگ و کوچک آن کردند تا آنها را به شهر ببرند و در بناهای مختلف، استفاده نمایند. برای اینکه غار هم خراب نگردد، برخی جاها را نمی نمایدند تا ستون هایی باقی بماند.

این ستون ها، هنوز هم در غار وجود دارند و می گردد از نزدیک، تماشایشان کرد. تازگی ها، عده ای آمده و برخی از ستون های ورودی غار را بریده اند تا بتوانند سنگ های بیشتری بردارند. این کار، ترک های ریز و درشتی را در سقف غار ایجاد نموده. به هر حال این کار، ادامه پیدا کرد که الان وسعت غار، حدود چند هکتار تخمین زده می گردد.

البته طول غار را، تا 200 متر هم می توان تصور کرد و عرض آن، از 60 تا 130 متر تغییر می نماید. غار سنگ شکنان یا به قول جهرمی ها سنگ اشکنان، 20 هزار متر مربع مساحت دارد و دارای سطحی صاف است؛ جوری که می گردد کف آن فرش انداخت و نشست.

راز سنگ اشکنان

حاج فروتن، با لهجه گرم جهرمی حرف می زند و تکه کلام های اضاف کنم و کار داشته باشین، ما فرمانبرداریم اش حس غریبگی را از ما می گیرد. آرام شرح می دهد تا چیزی از قلم نیفتد. می گوید سنگ های این قسمت را با اره های مخصوصی می بریدند، دو نفر دو طرف اره را می گرفتند و می کشیدند به سمت خودشان تا قطعه های بزرگ، کنده گردد.

بعد با پتک و اره های کوچک تر، آنها را به میزان های قابل مصرف تر تقسیم می کردند تا بتوانند به مردم شهر بفروشند. جنس این رگه بزرگ سنگی هم، آهکی است. این سنگ آهکی، به شکل های مستطیل، مربع و مکعب در می آمده تا در جاهای بیشتری به کار بیاید، حتی بعدا، به ورق های سه، چهار سانتی هم تقسیم می شد تا برای نماسازی خانه های جهرمی استفاده گردد. اینجا خانه ای هست برای آقای طوفان که در میراث فرهنگی ثبت شده.

دور تا دور این خانه و کف آن، از این سنگ ها ساخته شده. اشاره ای هم به فامیلی سنگ شکن در جهرم می نماید که کارشان، همین بوده که سنگ ها را از دل کوه ها بنمایند و روی آنها کار بنمایند تا بتوانند از راه فروش شان، امرار معاش نمایند. ارتفاع غار، جوری هست که یک اتوبوس هم بتواند واردش گردد. فروتن می گوید وجود این غار برای اهالی جهرم امری عادی است؛ هر کسی هم که بخواهد واردش گردد، مانعی برایش وجود ندارد.

البته مسافران نوروزی جهرم هم، برای بازدید از این پدیده دست ساز، به اینجا می آمدند اما تعدادشان چندان چشمگیر نبود و به قول این بازنشسته آموزش و پرورش، تک و توک بود. فروتن 72 بهار از خدا عمر گرفته و از بچگی، غار سنگ شکنان را دقیقا به یاد داشته و دارد؛ بچگی را یادم هست. اینجا اطراف غار، باغی بود که آقایی به نام نقش وار، در آن منزل مسکونی داشت.

الان نیست، فروخته به کسی دیگر. ما می رفتیم در این باغ و با بچه های دیگر بازی می کردیم ولی اولین باری که تا آخر این غار رفتم، همین عیدی بود که گذشت. تا حالا تا آخرش نرفته بودم. برای اینکه به آخرهایش برسید، چراغ می خواهد و دو، سه نفر آدم. وگرنه خطری ندارد.

ستون هایی که در تصویر می بینید برای خراب نشدن سقف غار این چنین در جای خود به جای مانده اند

یک ترین ایرانی- جهانی

اینجا قصه ای ندارد، فقط عده ای برای امرار و معاش و گذران زندگی خودشان، شغلشان این بوده و سنگ ها را تکه تکه می کردند و این غار، درست شده. این جمله را فروتن می گوید، زمانی که می پرسیم آیا حرف ها و افسانه هایی درباره این غار ساخته شده یا نه؟ جواب می دهد همه مردم جهرم می دانند این غار، چرا و چگونه ساخته شده و به خاطر همین، افسانه پردازی خاصی درباره آن صورت نگرفته. سنگ های این رگه کوهی که الان سقف غار را تشکیل می دهد، برای سنگ های قبرستانی جهرم و اطراف هم استفاده می شد؛ چرا که نوشتن روی آنها راحت است.

از نایب رئیس کانون جهاندیدگان جهرم، درباره علت شان برای بزرگ ترین بودن این غار دست ساز می پرسیم، می گوید: همه می گویند. خود جهرمی ها که اخیرا ارتباطات شان با همه جای جهان زیاد شده، تحقیق نموده و فهمیده که بزرگ ترین غار دست ساز جهان است. خود اهالی می دانند.

توی پوسترهایی هم که برای خوشامدگویی به مسافران نوروزی نصب شده، چنین عنوانی نوشته شده بود. البته کامران عرفانی، علت دیگری هم برای بزرگ ترین بودن این غار، می گوید؛ او مدرس ارتباطات در تهران است و البته، کسی که پیشنهاد تهیه گزارش را به ما داد. او می گوید: چند وقت پیش یک پروفسور باستان شناس استرالیایی- انگلیسی، به جهرم آمده و غار را دیده بود. وقتی داشت با تلویزیون استان فارس صحبت می کرد، می گفت من توی عمرم به همه جای جهان رفته و بیشتر غارهای جهان را دیده ام. اما تابه حال، غار دست سازی به این بزرگی ندیده ام. توی اینترنت هم که جست وجو می کنیم تا درباره سنگ اشکنان بیشتر بدانیم، می بینیم با صفت بزرگ ترین غار ایران و جهان، در حوزه غارهای دست ساز، از آن یاد شده است.

لیف غاری

فروتن، غارهای دیگری را هم در ایران دیده ولی معتقد است به این بزرگی و همواری نیستند؛ هم کف غار هم سقف آن صاف است. می گوید که با خرده ریز این سنگ ها، نوعی ماده تمیزنماینده بدن هم درست می کردند که روی لیف می کشیدند و با آن، چرک های بدن را می گرفتند، آرد این سنگ ها را با پی گوسفند قاطی می کردند و توی حمام و با لیف، می کشیدند روی بدن.

حمید فروتن که از قدیمی های جهرم است ، از بچگی غار سنگ شکنان را به خاطر دارد

در سال هایی که ماشین اختراع نشده بود، سنگ های این غار را با الاغ و چهارپایان دیگر به شهر می آوردند. البته الان، دیگر کاربرد ندارد چون موزائیک و سیمان و سنگ مرمر، بازار را اشباع نموده اند و دیگر، جایی برای خودنمایی سنگ های ساخته شده غار سنگ اشکنان باقی نمی ماند. فروتن، می گوید: من اگر مسؤولیت این غار را داشته باشم، غرفه، محوطه و جایی برای ماندن در اطراف آن طراحی می کنم، داخلش را هم برق کشی می کنم تا تمیز و روشن باشد. جای قشنگی درست می کنم که بیایند و ببینند. من توی عمرم، نه در تاریخ نه در جغرافی، نخوانده ام که چنین غاری وجود داشته باشد؛ حیف است.

غار غریب

کامران عرفانی که اولین بار ما را با این پدیده آشنا کرد، توصیفات دقیق تری از این غار بزرگ دارد، بالاخره مدرس ارتباطات دانشگاه بودن، این حسن ها را هم دارد. می گوید یک اتوبوس می تواند از ورودی های غار وارد شوند. دو ورودی غار هم ماشین رو هستند. سکوهای بزرگی هم در غار وجود دارد که شهرداری جهرم، آنها را گلیم نموده تا مورد استفاده نوروزی ها قرار بگیرد. غار، از دالان هایی تشکیل شده که دنبال همدیگر قرار گرفته اند و با دروازه هایی به همدیگر متصل می شوند.

عرفانی می گوید شش، هفت تا از این دالان ها را رفته و از نزدیک دیده؛ من فوق لیسانس تاریخ و انسان شناسی هم خوانده ام. رفتم و آتشکده قدمگاه را نگاه کردم. سنگ هایش را خوب نگاه کردم. دیدم از همین سنگ هایی است که توی این غار وجود دارد. الان هم که می بینید این طور شده، سال های متمادی این سنگ ها را می بردند، شاید 600-500 سال، تا به این شکل درآمده. فکر نمی کنم با دست خالی و بدون دینامیت، بتوان در کمتر از این زمان چنین غاری ایجاد کرد؛ باید قدیمی تر از این حرف ها باشد.

می گوید تا وسط های غار را هم می گردد با اتوبوس رفت و البته اشاره ای هم می نماید به ترک هایی که روی سقف غار ایجاد شده. غار سنگ اشکنان، فعلا نگهبانی ندارد که از آسیب رساندن احتمالی به آن جلوگیری کند. عرفانی، می گوید بابت این غار عجیب، چندان اطلاع رسانی نشده است ولی عید سال جاری، چند گردشگر خارجی از کرواسی و روسیه را دیده که برای بازدید به اینجا آمده بودند؛ اینجا حتی سرویس عمومی ندارد که اگر کسی برای بازدید آمد، استفاده کند.

علاوه بر این غار دست ساز، چشم انداز اطراف آن هم برای گردشگر ها می تواند جالب توجه باشد؛ یکی از خروجی های غار مشرف به دره ای است که دریاچه ای مصنوعی دارد و نخلستانی و فضایی دلپذیر. یک خروجی دیگر هم مشرف به شهر است که با شیبی 80 درجه ای، به جهرم می رسد. خود غار هم که به کوه می خورد.

غار روشن

برخی از خانواده های جهرمی که می خواهند بچه ها کوچک شان را از نزدیک شدن به غار سنگ شکنان بترسانند، می گویند: اینجا محل پنهان شدن اشراری بوده که از دست قانون فرار می کردند. چندان هم بیراه نمی گویند؛ غار، راه های گریز زیادی دارد. ولی بعید است کسی به فکر زندگی در آن و گریز به آن بیفتد. فروتن می گوید در این 72 سالی که از خدا عمر گرفته، نه دیده که کسی در این غار زندگی کند، نه شنیده. بالاخره مادرها، مجبورند برای ترساندن بچه هایشان چیزهایی بگویند دیگر.

از بابت حیوانات درنده و وحشی هم، هنوز مورد خاصی در آن مشاهده نشده، به جز خزنده ها و گزنده هایی مثل عقرب و مار که البته به نسبت آب و هوای منطقه و بعلاوه کوهستانی بودن اطراف غار، به طور طبیعی می توانند در آن وجود داشته باشند. البته بسیاری از بچه های جهرمی، از نزدیک شدن به این غار ترس چندانی ندارند، چرا که خانواده هایشان به آنها گفته اند این غار چگونه به وجود آمده و چرا این چنین عجیب و طویل شده است.

در ایران، غارهای دست ساز دیگری هم وجود دارند

غیر از غارهای دست ساز، چهار مدل دیگر هم داریم که تعریف های خاص خودشان را دارند:

چاه-غار طبیعی، غارهای طبیعی و تاریخی، غارهای آهکی ساخته و غارهای پنهانی زیرزمینی.

می گویند غارهای دست ساز، غارهایی هستند که در دل صخره ها و دیواره کوه ها، به وسیله آدم ها کنده می شوند و برای کندن آنها هم، از ابزارهای ریز و درشت استفاده می گردد؛ مثل اینکه قدیمی ها، بیشتر برای سکونت دست به ساخت این غارها می زدند. غار قلعه جوق در همدان، غار رئیس در کاشان، غار غوکان در پلدختر و بعلاوه، غار نیاسر در نیاسر، از جمله این غارها هستند.

علاوه بر غار بزرگ سنگ شکنان جهرم، غارهای دست ساز دیگری هم در ایران می توانید پیدا کنید. کاشان، چندتایی از این غارها را در خودش جا داده است. یک بار در زمان بازسازی و بازسازی تپه تاریخی قلعه برزک این شهر بود که یک غار مربوط به دوره سلجوقیان کشف شد. حدس کارشناسان این بود که غار کشف شده، سکونتگاه اولیه مردم کاشان بوده و در روزگاران گذشته، زیر خاک دفن شده بود تا در روزگار ما و بر اثر اتفاق، کشف گردد. این غار، حفره ای زیرزمینی و دستکن بود که سه مسیر اصلی داشت؛ یک مسیر به مسجد جامع شهر، یکی به حمام میان ده و دیگری به طرف کوه اشک.مثل اینکه غار کشف شده، برای پنهان شدن از دید دشمن طراحی شده بود.

در شهرستان پلدختر لرستان هم، غار زیبای دیگری وجود دارد که دست ساز است. ورودی غار، چهار گوش است. این غار، دو طبقه است که طبقه اول، چهار تا اتاق دارد و فضاهای بین آنها. طبقه دوم هم بالاتر از کف قسمت اول است و برای خودش اتاق هایی دارد. غار کوگان، دارای 281 مترمربع فضاهای تعبیه شده است و حتی داخل اتاق های خودش، مخزن های آب هم دارد! کوگان، به دوره اشکانیان ربط دارد و ثبت ملی شده است.

در شهر کاشان، غار نیاسر هم وجود دارد که می گویند متعلق به 2 هزار سال پیش است؛ تقریبا دوره اشکانیان. در بلندترین نقطه نیاسر واقع شده و سه طبقه دارد. بخش هایی از این غار، سیم کشی شده و الان از روشنایی برخوردار است. غار نیاسر، دو کانال دارد و مساحت کلی اش هم 176 مترمربع است با 20 اتاق. این غار دو خروجی هم دارد؛ یکی از خروجی ها به پشت آبشار نیاسر می رسد.